Вовед, научни факти и податоци
Монографијата “Пеперутките на Шар планина во Република Северна Македонија” претставува извонредно фаунистичко дело на авторите Владимир Крпач, Кристијан Дарсемон, Мирјана Крпач, Мишел Лемониер Дарсемон, Џезаир Абдија, во кое се претставени регистрираните видови дневни пеперутки на овој древен планински џин, кој СР Македонија го дели со Р Косово..
Дека интересот за проучувањето на пепрутките на Шар Планина бил мотив за голем број домашни и странски истражувачи, авторите сведочат со неколкуте монографии за пепрутките на Шар Планина. Ребел, (Rebel), 1913 година ги дава првите податоци, а Јозеф Тарнер (Jozef Thurner) во 1964 ја објавува монографијата “Lepidoptera во СР Македонија”, претставувајќи ги и видовите на Шар Планина. Во 1989 година Шнајдер&Јакшиќ (Shnaider&Jaksic) ја објавуваат “Пеперутките на Југословенска Македонија”, во која се обработени и шарпланинските видови.
Книгата е напишана 254 страни со колор фотографии на сите презентирани објекти на Шар Планина. Формирана во геолошкиот период Терциер, Шар Планина денес претставува уникатна вредност за РС Македонија. Преку географската карта авторите ја лоцираат нејзината позицијата во северо-
Преку географско-
Со 30 оригинални фотографии од Шар Планина, авторите успеале да ги претстават дел од природните убавини, растителниот и животинскиот диверзитет во природниот амбиентален простор. Глацијалните планински езера, потоци, реки, водопадите и раскошните долини, збогатени со фотографии на кои се прелеваат карактеристичните вегетациски појаси, дефинирани со географската позиција и судирот на медитеранската и континенталната клима, што претставуваат единствен можен простор за растителни ендемити и дивите животни. Фотографиите успеваат да ја пренесат уникатната слика на Планината, што претставува национална гордост и богатство.
Со мал прикладен увод, авторите даваат јасна слика за новоформираниот Институтот за екологија и технологија во 2015 година, како дел од државниот Универзитетот во Тетово, чија улога е истражување на флората и фауната на Шар Планина. Преку научни конференции, симпозиуми и бројни собири, Институтот успешно ја презентира и шири културата на овој единствен природен простор, грижејќи се и управувајќи со неговите природни ресурси.
Дел од деценискиот труд од истражувањата на флората и фауната на Шар Планина, особено на ентомофауната, авторите го конципираат во оваа монографија, во кој јасно се претставени колекционираните и детерминирани видови дневни пеперутки. Авторите објавуваат присуство на 204 видови дневни пеперутки Rhopalocera, Lepidoptera на Шар Планина, што претставува една десетина од вкупно 2638 регистрирани видови пеперутки во РС Македонија.
Секој регистриран вид пеперутка е преставен со фотографија, самостојно или на своите растенија домаќини, вкупно 411 оригинални фотографии и со QR-
Покрај фаунистичката слика, уникатноста на оваа енциклопедија е во тоа секој детерминиран вид пепрутка е преставен според критериумите на Европската Црвена листа на загрозени видови и е дефиниран во една од категориите: мала загриженост, блиску до загрозеност или ранлив вид. Регистрираните пеперутки се ставени во контекст и со други интернационални документи, како Бернската конвенција и Директивата за хабитатите.
За секој регистриран вид пеперутка е одреден географско-
Секоја регистрирана и детерминирана пеперутка е преставена со своето латинско име и систематско место, но енциклопедијата го соджи и македонското, албанското и англиското тривијално име на видот. Особена вредност имаат податоците каде за секој вид се претставени растенијата домаќини и можноста за потенцијалната штета во нискиот дел на Планината, во подножјето каде земјоделското производство е застапено на мали производни парцели.
Во подножјето на Шар Планина авторите истакнуваат присуство на 141 вид пеперутки во појасот 1000-
Планинската зона, со појасот 1200-
Високопланинската, алпинска зона, со висина над 1700 m и со најголема застапеност на монолитните пасишта и влажни езерски зони, брои 138 видови дневни пепрутки. Како типични видови пеперутки за оваа зона ги колекционираат: Pyrgus andromedae, Boloria pales, Erebia pronoe, Erebia pandrose, Erebia rhodopensis, Erebia gorge, Erebia melas, Erebia cassioides.
Посебна вредност на книгата преставуваат Клучевите за идентификација на
на фам. Hesperiidae, Papilionidae, Pieridae, Riodinidae, Lycaenidae и Nymphalidae до ниво на потфамилии, како и Клучевите за идентификација и јасната дистинкција помеѓу морфолошките слични видови: Carcharodus flocciferus, orientalis; Leptidea duponcheli, sinapis, juvernica; Gonepteryx rhamni, farinosa; Cupido alcetas, decoloratus; Cupido osiris, minimus; Plebejus argus, idas, argyrognomon, sephirus; Aricia agestis artaxerxes, anterios; Polyommatus icarius, thersites, eros; Lasiommata maera, petropolytana; Hyponephele lycaon, lupina; Erebia oeme, medusa; Erebia ottoman, cassioides; Hipparchia semele, volgensis; Hipparchia fagi, syriaca; Nymphalis polychloros, xanthomelas; Melitaea aurelia, athalia и Boloria pales, graeca.
Во понатамошниот тек на книгата сите регистрирани видови пепрутки се претставени според своето систематско место, со растенијата домаќини, географската локација и вегетацискиот појас:
Фам. Hesperiidae, брои вкупно околу 3500 видови, мали, темнообоени пеперутки. Од вкупно 25 видови регистрирани во РС Македонија, 21 вид е регистриран на Шар Планина. Присутните видови припаѓаат на три потфамилии: Pyrginae чии домаќини се видовите од фам. Rosaceae, Heteropterynae и Hesperiinae чии домаќини се видовите од фам. Poaceae. Авторите утврдиле 3 вида од родот Carcharodus (C. alceae, C. floccifera, C. orientalis); 1 вид од родот Erynnis (E. tages); 1 вид од родот Muschampia (M. proto), 8 видови од родот Pyrgus (P. malvae, P. serratulae, P. armoricanus, P. alveus, P. cinarae, P. sidae, P. carthami, P. andromedae), 2 вида од родот Spialia (S. orbifer, S. phlomidis), 1 вид од родот Carterocephalus (C. palaemon), 3 видови од родот Thymelicus (T. action, T. lineola, T. sylvestris), 1 вид од родот Hesperia (H. comma) и 1 вид од родот Ochlodes (O. sylvanus).
Фам. Papilionidae, брои околу 550 видови. Во Европа, фамилијата е поделена на 2 потфамилии Parmassiinae и Papilionidae. Од вкупно 7 присутни видови во земјата, 6 видови се регистрирани на Шар Планина, познати како крупни пеперутки со импресивни бои, како наведуваат авторите. Родот Zeryntchia е претставен со 2 вида (Z. polyxena, Z. cerisy), родот Parnassius со 2 вида (P. mnemocynae, P. apollo), родот Iphclides со 1 вид (I. podalirius) и родот Papilio со 1 вид (P. machaon).
Фам. Pieridae, брои вкупно околу 1100 видови. Во Европа, фамилијата е поделена на 3 потфамилии: Dismorphiinae, чии домаќини се растенијата од фам. Fabaceae, потфамилијата Pierinnae, чии домаќини се растителните видовите од фам. Brassicaceae и потфамилијата Coliadineae, чии домаќини се растителните видови од фам. Fabaceae и Rhamnaceae. Во РС Македонија се регистрирани 23 видови вкупно, а на Шар Планина 20 видови и тоа: 3 видови од родот Leptidea (L. duponcheli, L. sinapis, L. juvernica), 1 вид од родот Aporia (A. crategi), 7 видови од родот Pieris (P. krueperi, P. rapae, P. mannii, P. ergane, P., napi, P. balcana, P. brassicae), 1 вид од родот Pontia (P. edusa), 1 вид од родот Euchloe (Е. аusonia), 2 вида од родот Anthocharis (A. cardamines, A. gruneri), 3 вида од родот Colias (C. crocea, C. alfacariensis, C. caucasica) и 2 вида од родот Gonepteryx (G. rhamni, G. farinosa).
Фам. Riodinidae, брои вкупно околу 1500 видови. Во Европа живее само еден вид Hamearis lucina од потфамилијата Nemeobiinae. Тој единствен вид во Европа е регистриран и на Шар Планина.
Фам. Lycaenidae, која брои повеќе од 6000 видови, во Европа е поделена на три потфамилии: Theclinae поврзани со исхрана на различни видови растенија, Lycaeninae кои се хранат со растенија од фам. Polygonaceae и пеперутки од потфамилијата Polyommatinae, кои доминантно се хранат со видови од фам. Fabaceae. На Шар Планина се утврдени 51 вид од оваа фамилија од вкупно 55 видови регистрирани во земјата.
Потфам. Theclinae е застапена со 8 видови и тоа 1 од родот Favonius (F. querqus), 1 од родот Thecla (T. betulae), 1 од родот Callophrys (C. rubi), 5 вида од родот Sathyrium (S. acacia, S. ilicis, S. spini, S. w-
Фам. Nimphalidae, брои вкупно над 6000 видови. Во РС Македонија се регистрирани вкупно 104 видови, а 80 видови се утврдени на Шар Планина. Фамилијата е поделена на неколку потфамилии и тоа: Libytheinae со родот Libythea и видот L. celtis, потфамilijata Satyrinae со родот Kirinia со 2 вида (K. roxelana, K. climene), родот Pararge со видот P. aegeria, родот Lasiommata со 3 вида (L. maera, L. petropolitana, L. megera), родот Coenonympha со вида (C. arcania, C. leander, C. pamphilus, C. rhodopensis), родот Pyronia со видот P. tithonus, родот Maniola со видот М. jurtina, родот Hyponephele со 2 вида H. lycaon и H. lupina, родот Aphantopus со видот А. hyperantus, родот Erebia со 13 вида (E. ligea, E. Euryale, E. epiphron, E. albergana, E. medusa, E. gorge, E. rhodopensis, E. cassioides, E. ottoman, E. melas, E. pronoe, E. oeme, E. pandrose), родот Chazara со видот C. briseis, родот Brintesia со видот B. circe, родот Hipparchia со 5 вида (H. semele, H. volgensis, H. fagi, H. syriaca, H. statilinus), родот Arethusana со видот A. arethusa, родот Satyrus со видот S. ferula, родот Melanargia со 2 вида (М. galathea, М. larissa), родот Apatura со 2 видa (A. ilia, A. iris), родот Limentitis со 2 видa (L. populi, L. reducta), родот Neptis со 2 видa (N. rivularis, N. sappho), родот Araschnia со видот A. levana, родот Vanessa со 2 видa (V. atalanta, V. cardui), родот Polygonia со 2 видa (P. c-
Заклучок и завршни напомени
Монографијата “Пеперутките на Шар планина во Република Северна Македонија” од авторите Владимир Крпач, Кристијан Дарсемон, Мирјана Крпач, Мишел Лемониер Дарсемон, Џезаир Абдија, претставува вонредно значаен придонес во ентомолошката наука и во биофаунистиката во Република Северна Македонија, но и воопшто придонес во науката.
Книгата претставува богатство од информации, бои, дезени, биолошки споеви и целини за Шар Планина, со која може да се доживее географската, почвено-
Со своите 204 видови дневни пеперутки, Шар Планина претставува вистинско богатство, изразено си силен биодиверзитет, кој треба да се чува и одржува.
Монографијата, со целата своја содржина претставува силна научна база за други научни и стручни истражувања на ентомофауната на Шар Планина, но и во земјата. Базирана на исклучиво научни основи, со својата прецизност и концепт на прикажување на регистрираните видови пеперутки, монографијата има силно едукативен карактер и ќе влијае и на подигнување на свеста за вредноста и значењето на животната средина. Укажувајќи на силното антропогено делување на Шар Планина, авторите успешно ја потикнуваат и пренесуваат загриженоста за зачувување и конзервирање на ова национално богатство.
Верувам дека овие истражувања ќе претставуваат солидна основа и ќе придонесат при носењето на одлуката за прогласување на Шар Планина за Национален парк во РС Македонија.
Читајќи ја монографијата, чувствувам искрена благодарност до Институтот за екологија и технологија, при Универзитетот во Тетово, да ја издаде оваа книга, со што ќе успее да го претстави богатството на нашата држава, а на авторите ќе им овозможи задоволство, својот труд да го пренесат до пошироката јавност.
Вреднувајќи ги презентираните резултати, како врвно научни и со почит кон повеќедецениската работа на овие искусни ентомолози и биолози, во улога на рецензент на трудот, сакам да ја истакнам посебната вредност на монографијата и да укажам на потребата од нејзино објавување и печатење, со што еден блесок од Шар Планина, ќе стане достапен на сите нас.
Prof. dr sc Stanislava Lazarevska
Faculty of Agricultural Sciences and Food
University "Ss Cyril and Methodius"
Blvd "Aleksandar Makedonski" bb
1000 Skopje
